Şehirlerimizi anlatırken, 'bilmem kaç bin yıllık bu kent...' diyerek söylev çekmeye bayılırız. Biliriz ki her toplumun en değerli 'evrensel hazinesi' tarihsel birikimidir. Ama bu alanda dünya tarihine emanet edilecek zengin bir kültür koleksiyonuna sahip olmanın yolu, aynı coğrafyada yaşamış medeniyetlerin adım adım izlerini sonuna dek takip etmeyi gerektirir. Çünkü geçmişin üzerindeki tozu sildikçe ortaya çıkardığımız binlerce yıllık yaşantılar, fikirler, sanat ve yönetim biçimleri; bizi kendi insanlığımızı keşfetmeye sürükleyen heyecanlı bir zaman yolculuğudur aslında. Bu yüzden tarihi kazıların amacı sadece eskiyi değil, kendimizi ve geleceğimizi de toprağın altından kurtarmaya çabalamaktır.
***
Ancak yaşadığımız kentlerin tarihinden insanlığa ışık tutmak lafla olmuyor. Örneğin her fırsatta yaşına vurgu yapılan İzmir'de o 8 bin yıllık tarihselliği yansıtacak mekanları nerede bulacağımızı sorarım. Ne yazık ki Kadifekale, Agora, Smyrna gibi İzmir tarihinin gömüldüğü yerlerde iğneyle kuyu kazılıyor. Çünkü bu bir bilinç ve gönül işi olduğu kadar, yüksek ödeneklerin de kazı çalışmalarına ayrılması gerekiyor. Bu konuda devlet ve belediye bütçelerinin sınırlı imkanlarını destekleyecek özel sponsorlukar kaçınılmaz. Tıpkı Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı'nın üstlendiği kutsal sorumluluklar gibi...
***
Biliyorsunuz kültür varlıklarımızın ortaya çıkarılması ve korunmasında aktif rol oynayan Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, daha önce Çeşme Ildırı köyündeki Erythrai antik kentinde, merhum hocamız Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal'ın başkanlığındaki arkeolojik kazılara katkı sağlamıştı. Vakıf, 1998'den bu yana Aydın Sultanhisar'daki Nysa antik kentindeki arkeolojik kazı ve restorasyon çalışmalarının da en önemli destekçisi. Nitekim geçtiğimiz pazartesi günü, Vakfın öçncülüğünde İzmirli gezeteci ve yazarlardan oluşan bir kafileyle Aydın Sultanhisar'ın yolunu tuttuk. Hayranlık uyandıran yemyeşil bir vadiyi ayaklarının ucuna alan Nysa antik şehrindeki kazı alanını gezerken; altyapısı, yolları, çarşısı, tiyatrosu, sosyal yaşam ve yönetimi kapsayan mekanlarıyla, henüz MÖ'ki yüzyıllarda böylesine sistemli ve gözalıcı bir kent estetiği yaratmış olmaları hepimizin ağzını açık bıraktı.
***
Kuzeyinde Menderes Nehri'ne, güneyinde ise Aydın dağlarının eteklerine yaslanan Nysa, konumu açısından antik dönemde Anadolu'dan gelip Karia ve İonia bölgelerine ulaşmaya çalışanların ticaret güzergahında yer alan önemli bir eğitim-kültür kentiymiş. Helenistik dönemde kurulmasına rağmen, Romalıların yoğun imar faaliyetleriyle bugünkü kent kimliğini kazanmış. 1990 ve 2010 yılları arasında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü hocalarından Prof. Dr. Vedat İdil'in başkanlığını, Prof. Dr. Musa Kadıoğlu'nun başkan yardımcılığını yürüttüğü kazı çalışmaları, 2012'den bu yana Aydın Arkeoloji Müzesi başkanlığında ve aynı üniversitenin arkeoloji hocalarından Yrd. Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner'in bilimsel danışmanlığında yürütülüyor.
***
Musa ve Hakan hocalarımızın anlatımlarıyla zenginleşen gezide, kendilerinin ve kazı ekibinin olağanüstü bir gayretle Nysa'yı yeniden dirilttiklerine şahit olduk. Roma'ya ait yapıların üstündeki resim, yazı ve figürler bize dönemin kültürü, yaşamı hakkında ipuçları veriyor. Bölgenin bağcılık kökeniyle uyuşan başta Şarap Tanrısı Dionysos ve diğer mitolojik kahramanların taşlara kazınan hayat hikayeleri, insanı masalsı bir zaman yolculuğuna çıkarıyor. Geniş bir antik yerleşim alanına yayılan Nysa kenti, eğitim amaçlı kullanılan ve genç erkeklerin gittiği Gymnasium ile Anadolu'nun en iyi korunan kütüphanelerinden birine sahip. Bunun yanında incelemeye doyamadığımız Helenistik tiyatrosu, Agora'sı, Yaşlılar Meclisi, çarşı bazalikası, Stadion'u ile 2000 yıl öncesinin kent düzenini yansıtan cadde ve kanalizasyon sistemi, görülmeye değer bir örenyeri haline getiriyor Nysa'yı.
***
Tarihe koruyucu bir kanat geren Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı'nın 6 yıldır esirgemedikleri maddi ve moral desteğinin, kentin ışığa kavuşmasındaki etkisi yadsınamaz. Keşke güzel Nysa'nın kazı ve restorasyonu için sağlanacak ödenekler daha iyi bir seviyeye çekilebilse. Çünkü Nysa'ya aşkla hayatını adayan hocalarımız ve yönetimindeki kazı heyetinin imanı, bunu kat be kat hak ediyor. Nysa'ya emeği geçen herkesi kutluyorum.